Lekittoko Txoriak

2023(e)ko azaroaren 1(a), asteazkena

Gabai Arre Mediterraneoa

Gabai arre mediterraneokoa, Calonectris diomedea; Lekitton "Martina", arrunta, balearra eta haundiakin zako bardinean, neuk dakidala. Itaundu egin behar dot portuan edo farolian hurreratzen jatezan itsas-otso nagusiari, ea berezko izenik emoten ete eutsen. (Gaur berton Iñaki Abaroak "martina" beste barik, atun-txori be martinari esaten jakela).

Gabai arre mediterranearra Calonectris diomedea

Bermio aldean, braie, eta Hondarrabian, gabai arreari Martin-hontz esaten omen deutse. Esteka honetan, ahotsaken Asier Sarasuak jasotako testigantza ordainezinean entzun leike, beste hainbeste txori eta itsas-pizti izenen artean.Zelan desbardindu gabai arre mediterraneoak atlantikoengandik? Oso gaitza nire ustez, argazkien bitartez ez bada.

Orokorrean, mediterraneokoak lirainagoak dira: kokota eta mokoa finagoa, kolorez be argitxoagoak... baina atlantikoko emeak be arrak baino fintxoagoak ei dira, eta gehienetan ez dago zehazterik. Hegoazpiari erreparatuta bai topa geinkez ezaugarri bereizgarri batzuk; ea argitzen doguzan.

Gabai arre mediterraneoa Calonectris diomedea ezkerrean, eta atlantikoa Calonectris borealis eskuman, espezie bien arteko alderaketa-muntaia

Gabai arre atlantikoak luma primaria ilunak dauzka, mediterraneoetan, P10ean (azken luma primarioa, puntakoa) "mihi" zuria sartzen da lumaren oinarritik muturreruntz. Mediterrneoak "punto" bakarra dauke primarioen estal-luma haundietan (P10ari jagokona); atlantikoak ostera "punto" bi izaten dabez (P10 eta P9ari jagokenak).

Kokota sendoagoa izaten da atlantikoetan, "idi-kokota" modura; mediterraneoak finagoa izaten dabe, eta burua eta kokotaren arteko etena nabaritzen jake apur bat.

Askotan ez diraz ezaugarri honek oso argi agertzen, eta ale askoren identifikazioa zalantzakorra izaten da.

Manjuja "KULIXKA"tik

Uda osoan zehar ikusten doguz gure uretan elikatzen, tunidoekin batera (haginzorrotzak, hegaluzeak, mojak...) edo izurdakin, aprobetxatuz arraina azaleratzen dabenean, bideoan ikusten dan modura.

Martina botakorra jaten

Inoiz Santa Katalinako faroletik be ikus leikez izurdakin batera "manjuja" betean...

"Manjuja" faroletik: izurdak eta martinak

Uztailetik hasi eta urrian oraindinoko ikusi doguz martin arreak Lekeitioko uretan; azken argazki sorta hau Eukeni nire txalopatik

urriaren 9an egina da martin arre mediterraneo bateri arratsaldeko azken argiakin.

Martin/gabai arre mediterraneoa Calonectrsi diomedea

Honez gero hegoaldera alde eginda dagoz, geurean negua sartu orduko...

Martin arrea lumaldatzen

Azkan argazki honetan, primarioen lumaldaketa betean ikusten da martina, lelengo laurak barriak eta P5etik P10era zaharrak, guztiz urratuta.

Agur!

2023(e)ko abuztuaren 24(a), osteguna

KARDAIA

Kardaia, tintoleta, marrazo urdina... beste herri batzutan garde, gardie.

Erderaz tintorera, tiburón azul, caila be bai; requin bleu prantsesez eta blue shark inglelesez; izen zientifikoa Prionace glauca dau.

Kardaia Prionace glauca

Ondarrun kaiela be esaten deutse, eta eurataz hauxe dino Augustin Zubikaraik bere Itxas-Aize liburuaren 22. orrialdean:

Lekitton, beste adiera bat dauko kardaia berbiak: zori txarra dakarrenarena; erderazko "gafe" antzera be ibil daiteke kardaia.

Entzunda nago, kartetan jokatzen: "gaur kardaia daukat, txo: orbela baino ez dot hartzen."

"Lekeitioko berbak" liburuxkatako batean, marrazki honegaz irudikatu neban kardaia berbaren adiera:

Kardaia, Lekeitioko Berbaken

Izan be, uste dot inoiz kardaia baporaren azpian geratzen zala arrain sardak uxatuz, eta hortik etor leitekela kontua...

"KULIXKA" yatagaz hegaztiak eta zetazeoak ikusten egiten doguzan urtekeratan mazia botaten dogu txoriak -batez be matxiplakak- erakarteko, eta ez da lehelengoz kardaia datorrena ha jaten; oraingoan ostera, denbora luzez geratu zan geugaz, botaten geuntsazan arraintxoak jaten, bideoan ikusten dan lez:

Kardaia arraina jaten

Patari ederra benetan, liraina eta mugimendu dotoreduna; argazkiak eskastxoak diran arren, horra batzuk:

Kardaia, Prionace glauca

Hurrengora arte!

2023(e)ko ekainaren 19(a), astelehena

Gabai (martin ) mediterraneoa Lekitton

Itsasora urteten dogunean, sasoiaren arabera ikus geinkezan espezien aurreikuspena egin daikegu, baina sorpresen zain egoten gara beti, eta gertatzen diraz inoiz...

Uda hasieran martinak, gabaiak batuaz, hasten dira Bizkaiko Golkora sartzen. Lelenak martin balearrak Puffinus mauretanicus izaten diraz, kumaldia egin ostean. Aurreko sarreren batean azaldu lez, aldakortasun handiko txoriak dira itxura aldetik: ilun-ilunak izan daitekez batzuk, eta nahiko zuritxoak beste batzuk. Azkan honek batzutan gabai mediterranoaren antz haundia har leike, eta sustotxuak emoten deuskuez, gabai mediterraneoak ez dabela Mediterraneotik urteten uste baita.

Balizko martin mediterranoa Puffinus yelkouan

Akuilua izaten da guretzako horrelakoak topatzea balear arrunten artean, eta aurreko batean, Juankar Andrés nire lagunarekin batera topa genduan bat.

Gabai mediterraneoak, balearren eta arrunten arteko ezaugarriak daukez: azpitik zuriak diraz, okotzetik eta popa-puntaraino eta galtzarpea be garbitxoa dauke arrunten antzera; balearrak zikintxoagoak diraz, eta batzuk nahiko argiak izan baleikez be, popa ingurua iluntxoa eukiten dabe.

Martin mediterraneoa Puffinus yelkouan

Ganeko marroia eta azpiko zuriaren arteko pasartea nahiko bortitza da, ez arruntetan beste, baina balearretan baino askoz be kontrastatuagoa.

Gorputzez, zeozer txikiagoak eta lirainagoak dira balearrak baino, azkan honek trokoloagoak diraz eta hegaz itxura konkorduna dauke.

...zuritxoak okotzetik eta popa puntaraino

Buruaren eta aurpegiaren espresioaren aldeak sotilak diren arren, argazkietan apreziateko modukoak diraz: mediterranoaren itxura "potxoloagoa" da, begia proportzioan haunditxoagoa, bekokia bertikalagoa eta moko meheagoa.

Goian gabai balearra Puffinus mauretanicus, behean mediterraneoa Puffinus yelkouan

Goiko alderaketan mokoaren lodieraren aldea nabarmena da, potenteagoa balearrean eta fin-fina, zotz bi, mediterraneoan. Azkan honek begi inguruan eraztun argitxoa izaten dabe bebai.

Bizkar aldetik alde haundirik ez dago, detailetxo bategaitik baino: astotzarak. Nabarmenak martin arruntean, balearrak ez dauke; eta mediterraneoak tarteko gauza bat, ezaugarri honi jagokola bebai.

Astotzarak martin balearrean (goian) eta arruntean (behean)

Gabai mediterranoaren astotzarak, aurreko bien tartekoa

Mediterraneoko gabaietan, balearretan nahi mediterranoetan, aditu batek baieztatu behar dau identifikazioa: Bob Flood gabaien Aita Santuaren bedeinkapena falta jaku beste behin be homologazio ofizialerako, baina berori da dinoena gabai mediterranoak ez dabena Mediterraneotik urteten...

2023(e)ko ekainaren 7(a), asteazkena

Kulinka Txikinak Islako Moilan

Nik entzun ahal izan dodanez, kulinka izena emoten jake Lekitton limikoloari: kulinka txikinak edo kulinka nagosiak tamainaren arabera, baina banaketa gehiagorik zehaztu barik.

Aurton berandutu egin da euran migrazinoia maiatzean jo dauzen kontrako haizeak dirazela, eta hiru granotxo ibili zirian islako moilan indarrak hartzen. Bakoitza espezie batekoa: batuazko txirri arrunt Calidris alpina bat, txirri zuri Calidris alba bat eta txirritxo handi Charadrius hiaticula bat (erderaz "correlimos común", "c. tridáctilo" eta "chorlitejo grande" hurrenez hurren.

Txirri arrunta Calidris alpina

Txirri zuria Calidris alba

Txirritxo handia Charadrius hiatucula

Islako moilan ebizen oraldia mokokatzen kokotxuen bila, baina jentearen joan-etorriakin aztoratuten zirian eta ez euken pakerik...

Kulinkak eta hankak

Sasoia aurrera doia, eta dagoeneko eztei-lumajea nahiko garatuta euken: txirri arruntari papar eta sabel azpia baltzitu egiten jake.

Txirri arrunta eztei lumiagaz

Txirri zuria ganetik gristxua izaten da neguan, eta kolore gorriztak ipinten jakoz udan.

Txirri zuria eztei lumia garatzen, ondino irakintxu bat falta jako

Txirritxo handiari bizitu egiten jakoz samako eta bekokiko zerrenda baltzak (hau emia da agian, eta ez daukoz horren markata), baita mokoaren oinarria eta hanka laranjak be.