Gabai balear ilun-iluna

 Gabai balearra Puffinus mauretanicus, martina Lekitton, da kostatik hur guk sarri ikusten dugun gabaia, gehien ikusten dugun gabaia izatez, paradoxikoki Europako hegaztirik mehatxatuenetakoa bada ere. Ia urte osoan zehar ikus daiteke txori hau Lekeitio inguruan, bai lehorretik teleskopioz -Santa Katalinako lurmuturretik, esaterako-, zein itsasora txalupaz bizpahiru itsas-milia irtenda.

Gabai balear iluna

Gure txangoetan zehar ikusi (eta ikasi) dugu gabai balearrek aniztasun edo aldakortasun handia ager dezaketela lumajean, batzuetan haren lehengusina gabai mediterraneoa Puffinus yelkouan bezain zurixka izatetik, eta goiko argazkikoa bezain iluna izateraino; tartean, batetik besterainoko kolore guztietakoak ikusi izan ditugu.

Gabai balear argia Puffinus mauretanicus

Gabai balear iluntxoa Puffinus mauretanicus

Tarteko koloreko gabai balearra

Esanda legez, tonu guztietakoak. Sarrera honetakoa, sekula ikusi dudan ilunena da: gabai iluna Ardenna griseus batekin nahas zitekeen, baita, zergatik ez, gabai tasmaniarrarekin Ardenna tenuirostris ere.

Gabai balear ilun-iluna Puffinus mauretanicus

Izan ere, ederto datorkit behaketa hau aurreko sarrerakoarekin alderaketa egiteko.

Balizko gabai tasmaniarra ezkerrean, balear iluna eskuman

Eta alderaketekin amaitzeko, gabai ilun Ardenna griseus baten argazkia aurkitu dut oso ondo datorrena balizko tasmaniarrarekin alderatzeko, biak antzeko jarreran daudelako, eta dirudienez espezie bi horien artean dagoelako azken hori tasmaniar bezela homologatzeko zalantza. Hona hemen:

Gabai iluna Ardenna griseus uretaratzen

Gabai tasmaniarra Ardenna tenuirostris? uretaratzen

Jostailutxoa dirudi behekoak goikoaren aldean, ezta?

Ondo segi

 

Gabai Tasmaniarra Lekeition!! (?)

 Gabai Tasmaniarra Ardenna tenuirsotris, Short Tailed Shearwater ingelesez, Puffin à Bec Grêle prantsesez eta Pardela de Tasmania gazteleraz.

Gabai tasmaniarra Ardenna tenuirostris

Urtarrilaren 3an, eguraldi eta itsaso ederrak aprobetxatuz, ostera bat egin nuen Eukenin, eta lehenengo manjuja bat topa nuen: bertan izurde arruntak Delphinus delphis zebiltzan antxoa txikiak jaten, eta eurekin batera zangak Sula bassana, kalatxori edo antxeta hankabaltzak Rissa tridactyla eta gabaiak; gabai balearrak Puffinus mauretanicus batez ere, baina gabai arrunt Puffinus puffinus batzuk ere bai.

Manjuja (manjúa)

Manjuja baretu zenean, nire ibilbidea jarraitu nuen txoriei ogia eta arrain zatiak botatzen eta gabai batzuk hasi zitzaizkidan inguruka. Aurreko egunetan bizpahiru aldiz gabai ilun bat ikusi nuen, ondo ez nekiena gabai iluna Ardenna griseus zen, edo balear ikaragarri iluna ote zen agian... eta agertu egin zen.

Gabai tasmaniarra Ardenna tenuirostris

Pare bat ostera egin zizkidan eta aukera eman zidan argazki-segida batzuk botatzeko.

Etxera heltzean, argazkiak deskargatu eta zuzenean joan nintzan gabai horren bila. Berehala konturatu nintzen berezia zela, ez zuen ondo bat egiten ezagutzen nituen beste gabaien parametroetan: ilunegia balearra izateko, eta txikia eta hega-laburra gabai iluna izateko. Argazki batzuk partekatzen hasi nintzen; batzuek gabai iluna ikusten zuten, pausatuta zegoen argazkian ordea beste batzuek balearra...

Gabai tasmaniarra Ardenna tenuirostris

Itsasora hegaztiak ikusten ateratzen garen lagunen artean partekatzen dugun informazioari esker, bageneukan gabai tasmaniarren berri, bagenekien dagoeneko Atlantikoan ikusiak zirela aleren batzuk, eta euren bereizgarriak zeintzuk ziren ere bai: moko laburra eta sudur-tutu luzeak proportzioan. 

Gabai tasmaniarra Ardenna tenuirostris, pausatuta

Ordenagailuan argazki gehiago agertu hala, urduri ipintzen hasi nintzen, ezaugarri horiek betetzen zituela ikusten nuelako.

Bob Flood & Ashley Fisheren North Atlantic Seabirds liburura jo nuen, eta bertan aipatzen diren bereizgarriak hasi nintzen aztertzen: sudur-tutuen luzera, moko osoaren %30a izaten da gabai tasmaniarrean, gutxi gorabehera... eta dra!

Gabai tasmaniarraren sudur-tutuen luzeraren proportzioa

Gabai tasmaniarra Ardenna tenuirostris

Begi handia, zintzo aurpegia, okotz zuria, estal-luma sekundarioak argitxoak edo ez oso ilunak behintzat, hatz puntak buztana gainditzen, lepo labur-gizena... bagindoazen ezaugarriak batzen baita identifikazioaren aldeko iritziak ere.

Gabai tasmaniarra lepo labur-gizena eta hankak buztanaren atzetik erakusten

Gabai tasmaniarra, luma primario eta estal-luma primarioen arteko kontraste txikia eta estal-luma sekundario argiak erakusten

Gabai tasmaniarra bekoki bertikala, buru laukia eta hanka luzeak agertzen

Gabai tasmaniarra, luma primario eta estal-luma primarioen arteko kontraste txikia eta estal-luma sekundario argiak, baita okotz zuria ere erakusten

Gabai tasmaniarra Ardenna tenuirostris

Gabai tasmaniarrak, izenak dioen bezela Tasmania eta inguruko uharteetan umatzen dute, hego hemisferioan uda denean, eta ostean Ozeano Pazifikoaren iparraldera jotzen dute hango negutik ihesi. Bering itsasoan ehunka mila biltzen dira, eta aditu batzuk uste dute -iparraldeko izotzen urtzea medio- aleren batzuk Atlantikorako bidea hartu ahal izan dutela. Izan ere, azken urteetan gabai tasmaniarren behaketa batzuk izan dira Ipar Amerikako ekialdeko kostaldean, baita besteren bat Irlandan eta Bretainian ere.

Gabai tasmaniarraren hedatze eremu mapa, baita Atlantikorako balizko ihesbideak ere (neuk gehitua) 

https://dx.doi.org/10.2305/IUCN.UK.2017-1.RLTS.T22698216A110676140.en Creative Commons Attribution-Share Alike 4.0 International Cephas

Sarrera honetako protagonista Lekeitiotik pare bat itsas miliara ikusi nuen, gutxi gora behera honako posizioan: 43º24´N, 02º28´W.

Europarako 3. edo 4. behaketa litzateke hau, eta lehena Euskal Herrirako eta estatu Espainiarrarentzako ere bai.

S.E.O.ren "Comité de Rarezas" delakoak behaketa onetsi zain, antzeko espezieekin alderaketa foto-muntaia bi, eta beste argazki-segida bat uzten dizkizuet. 

Gabai tasmaniarra Ardenna tenuirostris eta gabai iluna Ardenna griseus

Burua/mokoen alderaketa: ezkerretik eskumara, gabai balearra, tasmaniarra eta iluna

Gabai tasmaniarra uretaratzen

Badirudi espeziearen aditurik handiena den Bob Flood zalantzan dela txori honen identifikazioarekin: hegan agertzen den argazkietan "shorty", tasmaniarra ikusten duela dio; baina jesarrita dagoenetan, mokoaren proportzioak, "sooty", gabai ilun eme gaztearenak izan omen zitezkeela ere bai... bere erabakiaren zain gaude denok, behaketa egiaztatzeko ala ez.

Zuek zelan ikusten duzue?

Laster arte!

 

 

 

 

 

3 Matxiplakak!

 Ekaitz-txori txikia Hydrobates pelagicus, Ekaitz-txori handia Oceanodroma leucorhoa eta Wilson ekaitz-txoria Oceanites oceanicus diraz, nagusiki, gure uretan ikus leikezan matxiplakak. Aurton, pare bat bider 3 espeziak batera ikusteko aukera izan dogu, eta ez da gauza bat be ohikoa. Azkena azaroan, eta 3rak batera ikusi genduzan! 

Horra erreportajea, eta espezie desbardinen ezaugarri, bereizgarri eta alderaketak:

Ekaitz-txori edo matxiplaka txikiak, gure kostaldeko ugartetxoetan egiten dauz kunak, eta urte osoan ikusi daitekez. 

Matxiplaka txikia Hydrobates pelagicus, jaten

Matxiplaka haundiak (Leach ekaitz-txori be esaten jakena) iparraldean kumatzen diraz, eta udagoienean eta neguan ibilten diraz gure uretatik. Aurtongo ekaitz aldietan, ikusgarriak izan diraz kostaldetik ikusi dirazen matxiplaka haundien paseak, milaka eta milaka ale zenbatu ziran Higer, Getaria edo Matxitxakoko lurmuturretatik. Lekeitioko Antzorizko Santa Katalinatik be asko ikusi genduzan.

Matxiplaka haundia Oceanodroma leucorhoa, jaten

Antzorizko Santa Katalina lurmuturra kostaldeko aintzineko mapa batean

Wilson matxiplakiak hego-hemisferioan daukaz habia-lekuak, Antartika inguruko kostalde eta ugarteetan hango uda danean, hau da gure negu sasoian. Kumak egin ostean iparralderuntz igoten dabe hango negutik ihesi, eta ipar Atlantiko eta Pazifikotik zehar sakabanatzen diraz. 

Bizkaiko Golkoan, Maiatzetik eta Urria bitartean ibilten diraz normalean.

Wilson matxiplakia Oceanites oceanicus, jaten

Aurtongoa urte berezia izan da, hego haize gogorrak egin dauz, badirudi honek oztopatu egin dauela Wilson matxiplaken hegoalderako bidaia, eta azarora arte ahal izan doguz txori honek gure uretan ikusi.

Uda aldean Wilsonak ikusten dira eta Leachak neguan, ez dira normalean batera ikusten, baina aurton, aitatutako eguraldiok ahalbidetu dabe egoera ez ohiko samarra: 3 matxiplaka espezie horrek batera ikusi ahal izatea.

Lehelengoz, urriaren 6an, KULIXKA yatan eginiko txangoan; eta hilabete geroago, azaroaren 5ean Ondarrutik urtenda "Zodiac" bitan, ostara be eta honezkero Wilsonak ikusteko sasoia oso pasata, ikusi genduzan 3rak batera.

"KATXARROTE" zodiaca, Jose Muñoz patroi, eta matxiplakia, Andoni Burgoaren "SANSE"tik Oscar Carazok eginiko argazkian

Biharamonean, azaroaren 6an "KULIXKA"tik, beste Wilson matxiplaka bi ikusi genduzan, matxiplaka txiki edo europar batzurekin batera, oso data berantiarrak espezie horrentzako. Egun horretan ez genduan Leach matxiplakarik ikusi...

Lekittoko arrantzaliak badakie matxiplaka haundia bereizten, besteak baino nabarmen haundiagoa dalako, Wilsona, ez dakit ba...

Matxiplaka haundia atzean eta txikia aurrean

Matxiplaka haundia goian eta txikia behean

Aurreko argazkietan, matxiplaka haundia eta txikiaren arteko tamainu aldea soma daiteke.

Orain ahaleginduko gara espezie bakoitzaren ezaugarriak aztertzen identifika ahal izateko.

* Matxiplaka txikia: txikia, saguzarraren antzera egiten dau hegaz, hegakada bizkorrak planeo laburrakin tarrtekatuz, eta bat-bateko norabide aldaketak eginez (aurreko sarreraren bidoan ikus daiteken lez).

Lantzean-behin uraren ganean eusten da hegoekin, eta pausu batzuk egiten dauz hankatxoakin, uraren ganetik balebil lez...  

Arrasgo bereizgarria dau hago-azpiko zerrenda zuria. Espezie honek bakarrik agertzen dau ezaugarri hori.

Matxiplaka txiki heldua hego-azpiko zerrenda zurixkia ageri dauela

Aurreko argazki biak azaroan atarata dagoz, eta ikusten dogu luma primarioak lumabarritzen dabilela; horregaitik dakigu heldua dana. Kumaldiak suposatu deutson astinduaren ostean, urratutako lumak ordezkatu behar dabezelako. Azken laurak (luzeenak) zaharrak diraz, eta barriak hazten daukozela ikusten jako.

Matxiplaka txiki Hydrobates pelagicus gaztia, hego-azpiko zerrenda zurixka erakusten

Azkan hau ostera, gaztia da, aurreko udan jaionikoa, eta luma guztiak barri-barri daukoz.

MAtxiplaka txikia Hydrobates pelagicus heldua, lepoz

Lepoz begiratu ezkero, matxiplaka txikiak hego-ganea baltza dauke, uniformea, ezelango marka barik. Aurreko argazkiotako ale helduak ezker hegoko kanpo-primarioak zeharo birrinduta daukoz.

Matxiplaka txiki gaztea lepoz

Ale gazte honek (argazki guztiak 2022ko azarokoak diraz), lumaje barria dauko, eta hegoen bizkarraldean zerrenda argitxo bana agertzen dau. Matxiplaka txiki gaztien ezaugarria da hau.

Matxiplakak baltzak diraz orokorrian, eta ipurtxuntxur edo eperdi-gane zuria dauke, espezie bakoitzak bere ezaugarriakin. Matxiplaka txikiena, ez da oso zabala baina alboetara luzatzen da, azpikaldera apur bat sartuz (argazkiak ikusi). 

* Matxiplaka haundia, ekaitz-txori handia batuaz, paíño boreal gazteleraz, Leach´s storm petrel inglesez eta Océanite cul-blanc prantsesez. 

Izenak argi dinoen lez, bestien aldian haundia da, bikoitza, ia...

Matxiplaka txikia ezkerrean eta haundia eskuman

Hego-zabalera haundiagoa dauka baita proporzinoan be, eta horregaitik planeo luziagoak egiten dituz.

Ekaitz-txori edo matxiplaka haundia, Oceanodroma leucorhoa

Burua argitxoagoa dauko, ez hain baltza, eta moko luzetxoa. Ipurtxuntxur zuriak "V" itxuria dauko, eta batzutan erditik zatituta lez eukiten dabe. Buztana urkula itxuran dauke.

Matxiplaka haundia edo Leach matxiplakia Oceanodroma leucorhoa

Goiko argazkiak nahiko polito erakusten dabez Leach matxiplakaren ezaugarri nagusiak:

Buztan urkuladuna eta hego-bizkarraldean marra argi bana, nabarmenak "ukondo"etaraino, ipurtxuntxurraren "V" itxuraren zurigunaren jarraipena emoten dabena.

Buru-ingurua be argitxoa dauke eta moko luzia.

Azken argazki bi horretako alia heldua da, eta matxiplaka txiki heladuak lez, primarioak lumabarritzen dabil.

Matxiplaka haundia Oceanodroma leucorhoa

Goiko argazkietan aitatutako ezaugarriak ikus leikez eta behekoetan, hego-azpia iluna daukala, zerrenda argirik barik ekaitz-txori txikiak ez bezala. Tamainuaren aldea be bai.

Matxiplaka haundia eta txikia, alderatzeko

* Wilson matxiplakia: txikiaren antzekoa tamainuz, baina hankaluzia,

hego-punta biribilagoak, zabalagoak, eta uraren azalaren ganian saltoka lez ibilten da, ikusgarria.

Wilson matxiplakia Oceanites oceanicus, uraren ganetik aringa-aringa

Bereizgarri nagusia da hegaz doala hankak buztana gainditzen deutsela.

Beste ezaugarri batzuk diraz ipurtxuntxurraren zurigunak alboetatik azpikaldera be zabaltzen jakola (goiko argazkia), "beso" laburra, soinetik "ukondo"etaraino, eta sumatu ahal izan ezkero, behatz tarteko mintza laranja kolorekoa daukela.

Wilson matxiplakia Oceanites oceanicus

Aurreko argazkiotako matxiplakiak bere beso laburra, hanka luzeak eta ipurtxuntxurreko zurigune zabala (gerri-buelta osoa inguratzen deutsona, ia) erakusten deusku.

Wilson matxiplakia Oceanites oceanicus ur-azalaren ganean saltoka

Azkan honetan, behatz tarteko mintz laranjak ikusten jakoz. Hau arrasgo bereizgarria da, arrrasgo diagnostikoa esaten da adierazoteko hegazti mota honek bakarrik agertzen dabela; arrasgo hau sumatu ezkero, Wilson matxiplakia da eta ez besterrik.

Beste arrasgo batzuk diraz hego ganean marra zurixka bana daukola, Leacharen antzera, baina ez hain nabarmenak eta laburragoak, ez jakoz "ukondo"etaraino heltzen, eta ipurtxuntxurretik buztaneko lumetaruntz "kañubeta" itxurako marra zuri batzuk urteten deutsela. Ikusi hurrengo argazkian azkan arrasgo honek.

Wilson matxiplakia bizkarraldea erakusten

Hurrengo irudiak muntaketatxo batzuk diraz, hiru espezieen artean alderaketak egin ahal izateko: hego-ganak, azpiak, ipurtxuntxurrak, mokoak...

Ezkerretik eskumara: Leach edo haundia, Wilson eta europarra edo txikia

Ezkerretik eskumara: Txikia, Wilson eta haundia 

Buruen eta mokoen alderaketa: ezk.tik eskumara, Leach, europarra eta Wilson

Amaitzeko, argazki sortatxo bat:

*Wilson

Wilson matxiplakia Oceanites oceanicus

*Leach edo haundia

Matxiplaka haundia edo Leach ekaitz-txoria Oceanodroma leucorhoa

*Europarra edo txikia

Matxiplaka edo ekaitz-txori txikia (europarra) Hydrobates pelagicus

Atsegin izana espero dot, ia laister sorpresa bategaz natorren!