KARDAIA

 Kardaia, tintoleta, marrazo urdina... beste herri batzutan garde, gardie.

Erderaz tintorera, tiburón azul, caila be bai; requin bleu prantsesez eta blue shark inglelesez; izen zientifikoa Prionace glauca dau.

Kardaia Prionace glauca

Ondarrun kaiela be esaten deutse, eta eurataz hauxe dino Augustin Zubikaraik bere Itxas-Aize liburuaren 22. orrialdean:

Lekitton, beste adiera bat dauko kardaia berbiak: zori txarra dakarrenarena; erderazko "gafe" antzera be ibil daiteke kardaia.

Entzunda nago, kartetan jokatzen: "gaur kardaia daukat, txo: orbela baino ez dot hartzen."

"Lekeitioko berbak" liburuxkatako batean, marrazki honegaz irudikatu neban kardaia berbaren adiera:

Kardaia, Lekeitioko Berbaken

Izan be, uste dot inoiz kardaia baporaren azpian geratzen zala arrain sardak uxatuz, eta hortik etor leitekela kontua...

"KULIXKA" yatagaz hegaztiak eta zetazeoak ikusten egiten doguzan urtekeratan mazia botaten dogu txoriak -batez be matxiplakak- erakarteko, eta ez da lehelengoz kardaia datorrena ha jaten; oraingoan ostera, denbora luzez geratu zan geugaz, botaten geuntsazan arraintxoak jaten, bideoan ikusten dan lez:

Kardaia arraina jaten

Patari ederra benetan, liraina eta mugimendu dotoreduna; argazkiak eskastxoak diran arren, horra batzuk:

Kardaia, Prionace glauca

Hurrengora arte!

Gabai (martin ) mediterraneoa Lekitton

 Itsasora urteten dogunean, sasoiaren arabera ikus geinkezan espezien aurreikuspena egin daikegu, baina sorpresen zain egoten gara beti, eta gertatzen diraz inoiz...

Uda hasieran martinak, gabaiak batuaz, hasten dira Bizkaiko Golkora sartzen. Lelenak martin balearrak Puffinus mauretanicus izaten diraz, kumaldia egin ostean. Aurreko sarreren batean azaldu lez, aldakortasun handiko txoriak dira itxura aldetik: ilun-ilunak izan daitekez batzuk, eta nahiko zuritxoak beste batzuk. Azkan honek batzutan gabai mediterranoaren antz haundia har leike, eta sustotxuak emoten deuskuez, gabai mediterraneoak ez dabela Mediterraneotik urteten uste baita. 

Balizko martin mediterranoa Puffinus yelkouan

Akuilua izaten da guretzako horrelakoak topatzea balear arrunten artean, eta aurreko batean, Juankar Andrés nire lagunarekin batera topa genduan bat.

Gabai mediterraneoak, balearren eta arrunten arteko ezaugarriak daukez: azpitik zuriak diraz, okotzetik eta popa-puntaraino eta galtzarpea be garbitxoa dauke arrunten antzera; balearrak zikintxoagoak diraz, eta batzuk nahiko argiak izan baleikez be, popa ingurua iluntxoa eukiten dabe.

 

Martin mediterraneoa Puffinus yelkouan

Ganeko marroia eta azpiko zuriaren arteko pasartea nahiko bortitza da, ez arruntetan beste, baina balearretan baino askoz be kontrastatuagoa.

Gorputzez, zeozer txikiagoak eta lirainagoak dira balearrak baino, azkan honek trokoloagoak diraz eta hegaz itxura konkorduna dauke.

...zuritxoak okotzetik eta popa puntaraino

Buruaren eta aurpegiaren espresioaren aldeak sotilak diren arren, argazkietan apreziateko modukoak diraz: mediterranoaren itxura "potxoloagoa" da, begia proportzioan haunditxoagoa, bekokia bertikalagoa eta moko meheagoa.

Goian gabai balearra Puffinus mauretanicus, behean mediterraneoa Puffinus yelkouan

Goiko alderaketan mokoaren lodieraren aldea nabarmena da, potenteagoa balearrean eta fin-fina, zotz bi, mediterraneoan. Azkan honek begi inguruan eraztun argitxoa izaten dabe bebai.

Bizkar aldetik alde haundirik ez dago, detailetxo bategaitik baino: astotzarak. Nabarmenak martin arruntean, balearrak ez dauke; eta mediterraneoak tarteko gauza bat, ezaugarri honi jagokola bebai.

Astotzarak martin balearrean (goian) eta arruntean (behean)

Gabai mediterranoaren astotzarak, aurreko bien tartekoa

Mediterraneoko gabaietan, balearretan nahi mediterranoetan, aditu batek baieztatu behar dau identifikazioa: Bob Flood gabaien Aita Santuaren bedeinkapena falta jaku beste behin be homologazio ofizialerako, baina berori da dinoena gabai mediterranoak ez dabena Mediterraneotik urteten...

Kulinka Txikinak Islako Moilan

 Nik entzun ahal izan dodanez, kulinka izena emoten jake Lekitton limikoloari: kulinka txikinak edo kulinka nagosiak tamainaren arabera, baina banaketa gehiagorik zehaztu barik. 

Aurton berandutu egin da euran migrazinoia maiatzean jo dauzen kontrako haizeak dirazela, eta hiru granotxo ibili zirian islako moilan indarrak hartzen. Bakoitza espezie batekoa: batuazko txirri arrunt Calidris alpina bat, txirri zuri Calidris alba bat eta txirritxo handi Charadrius hiaticula bat (erderaz "correlimos común", "c. tridáctilo" eta "chorlitejo grande" hurrenez hurren.

Txirri arrunta Calidris alpina

Txirri zuria Calidris alba

Txirritxo handia Charadrius hiatucula

Islako moilan ebizen oraldia mokokatzen kokotxuen bila, baina jentearen joan-etorriakin aztoratuten zirian eta ez euken pakerik...

Kulinkak eta hankak

Sasoia aurrera doia, eta dagoeneko eztei-lumajea nahiko garatuta euken: txirri arruntari papar eta sabel azpia baltzitu egiten jake.

Txirri arrunta eztei lumiagaz

Txirri zuria ganetik gristxua izaten da neguan, eta kolore gorriztak ipinten jakoz udan.

Txirri zuria eztei lumia garatzen, ondino irakintxu bat falta jako

Txirritxo handiari bizitu egiten jakoz samako eta bekokiko zerrenda baltzak (hau emia da agian, eta ez daukoz horren markata), baita mokoaren oinarria eta hanka laranjak be.

Txirritxo handia

Honek alde eginda, aurrera egin neban islaruntz...

Karramarro zapaterua Pachygrapsus marmoratus

...malekoiaren buruan, mariak itzitako zabor-moltsua egoan: "itsasora botaten doguna, itsasuak bueltatuko dosku...", tristuraz pentsa neban.

Zabor-moltsua islako moila-buruan

Behin islan, santzen koloniari begiradatxua bota neutsan; dagoeneko arrautzak apurtzen hasita dagoz txitak... zelako politak dirazen!

Santza Larus michahellis

Kaio hankahorien txitak

Arratsalde edarra isla bueltan!

Zisnia Zubietan

 Zisne edo beltxarga arrunta batuaz, Cygnus olor da bere izen zientifikua; Swan inglesez eta cygne prantsesez. Hegazti dotore eta erraldoi hau ezohiko bisitaria da Lekeition, inoiz ikusi bakoa ez bada be. Orain dala urte batzuk, 6 bat ez badira gehiago, beste bat be ibili zan: Karraspiotik Maria-Errotara mugitzen zan eta ikuskizuna zan halako patari zatia erreka ganetik hegaz ikustea.

Zisnea Zubietako harresiaren "kubo"aren aurrean

2019ko udabarrian, beste zisne baten bisitia be euki genduan: zisne baltz, Cygnus atratus batena! Espezie hau Australian dauko jatorria, eta parke eta bildumatarako ekarri zan Europara. Gure inguruan, Debako itsasadarrean badago kumatzen dauan bikoteren bat, eta lantzean behin euren kumak alde egiten dabe eta agertzen dira hortik zehar; ikusita daukadaz Urdaibain bebai, esaterako. Lekittora etorri zana isla inguruan eta Maria-Errotan ibili zan pare bat egunez.

Zisne baltza islako hondartzatxuaren onduan

Oraingo zisne arrunta Zubieta inguruan egoten zan egunez, baina baleiteke gabaz lotan Karraspiora joan izana, goizalde batean bertatik etorten ikusi nebalako; pare bat ostera egin ebazan Isuntza eta Kurlutxu inguruan, zubiaren ganetik Maria-Errota aldera sartu orduko.

Zubieta jauregi zoragarriaren inguruan ibilten zan estanpa zoragarria eskainiz.

Zubieta jauregia eta zisnia

Mareabeheran ikus eitekean, Maria-Errota eta Zubieta artean, Txotxin uhartetxoaren ondoan azaltzen diran basatzatan, kaioekin batera; oraldia jaten, lumia atontzen edo beste barik, atseden egiten.

Beltxarga kaioekin batera atsedenean

Leku egokian kokatu ginian Iñaki Gezuraga Karpanta eta biok, pazientziaz itxaron ostean tarte batez gure ondotik pasa zan eta argazki sortatxu bat egiteko aprobetxa genduan. Horra:

Lau bat egun egin ebazan Lekitton eta ostean desagertu egin zan; ea hurrengoan bikoteagaz datorren!