Anpormaixuak

 Anpormaixo, anpormaixuak pluralez; batuaz lanperna-musu, erderaz frailecillo, macareux moine prantsesez eta puffin ingelesez; izen zientifikua Fratercula arctica dau. Ainhoa Egaña lagun bermiotarrak zapatillo jaso eban aitarengandik.

Eneko Barrutiaren Bizkaiko Arrantzaleen Hiztegian, horrela dago Lekeition jasota:

anpormaisu; anpormaixo (L-j-l) - anpormaixua (L-j-l), anpurmaixua (L-pj) Def.: iz. “G. frailecillo”. L-l: piko lodi-lodia eta gorrixkea. Entz.: L-pj: gitxi ikusten da hori txoriori.

Anpormaixo gaztea 

Batuazko izenaren nundik norakoa argi dago: anpormaixuaren mokoak lanpernarekin duen antza.

Anpormaixo heldua eta bere mokoa         Lanpernak (Anpernak) eta Anpernarri

     Lekittoko izenari jagokola, nik uste dot batuazkoaren jatorri bardina daukola: hasierako "anpor" anperna berbatik etorriko litzateke; gaur egun berba hau galduta badago be (beste asko lez), Lekitton aintzina "anpernak" esaten jaken gaur pertzebak esaten jakenari, eta horrela jasota dago Azkueren hiztegian. "Anpernarri" toponimua be jasoten dau anperna berbiagaz batera eta izen hori bai, erabilten da oraindik: Endaiko kalia ekialdetik izten dauen haitz-muturrari esaten jako.

Anperna, Azkueren hiztegian

Anpernarri, egile anonimuak eginiko mapan

Neguko bisitariak doguz anpormaixuak, azarotik martia bitartean topa geinkez gure kostaldetan, kopuru urrietan, aurtengo sasoian beste batzuetan baino gehitxoago ikusi badoguz be. Potorroak baino urrintxoago ibilten diraz normalean, harek bizpairu miliatik hasita topa zeinkez, anpormaixuak 4 bat miliatik aurrera.

Anpormaixo heldua neguko koloreekin

Helduak moko oso altua dauke; gazteak ez hainbeste. Halanda be, ez doguz hamen argazkietan ohituta gagozan kolore bizi horrekin apainduta ikusiko; kolore horrek eta argazki horrek kumaldi sasoian atarten dabez, udabarrian. Hona neguan etorten diraz eta koloreak motelduta eukiten dabez: aurpegia eta mokoaren hori-urdinak ilunduta eta begi inguruan izaten daben apaingarri gorria desagertuta, ar zein eme, ez dago euren artean alderik eta.

Moko-muturraren kolore gorria, ostera, bizi-bizi mantentzen jake, argazkiaren arabera.

Anpormaixo gazteak

Oso iheskorrak diraz, eta eurak gana hurreratu ahala, popia emon eta aldendu egiten diraz, eta jarraitzen badotsezu, ur-azpian murgiltzen diraz eta desagertu.

Anpormaixo heldua

 

Anpormaixo heldua alde egiten

Anpormaixo heldua agur esaten

AGUR!

  

Itsas-txakur grisa Karraspion

 Urtero itsas-txakur gris (Halichoerus grypus) bat edo besteren bisita izaten dogu Euskal kostaldean. Itsas-txakur gris espeziearen ale gazteak izaten diraz normalean, gaztetan sakabanetzeko joera eta desorientateko aukera daukelako. Tarteka, are eta gehiago itsas zakarren ostean, lehorrera urten behar izaten dabe atseden egiteko eta suerta ezkero leku jandetsuren batean, portu bat edo hondartza bat, ba badaukagu zirkoa antolatuta!

Itsas-txakur grisa Karraspion

Hauxe gertatu zan hilaren 26an Karraspion eta egun bi lehenago, Gabon Gabean beste bat -agian bera- agertu zan Isuntzan.

Horrelakoetan, paketan itzi da egin behar izaten dana; baina jende eta txakur asko garelez, komeni da 112ra deitu ertzain batzuk etor daitezan eta piztiaren lasaitasuna bermatu dagien eta 4 bat metroko inguruan inor ez dadin urreratu. Karraspion ertzain bi egon zirian momentu oro itsas-txakurraren lasaitasuna jagoten, arik eta Gorlizko basozainak bere bila etorri zirianera arte.

Itsas-txakurra karraspion lasai-lasai eguzkitan 

Itsas-txakur grisak muztur luze eta zabala dauke, bekokiagaz lerro zuzenean, hau da, ez dauke muzturra eta bekokiaren artean angelurik; begiak be ez daukez haundiak, eta ez diraz beraz aurpegiz oso "potxoloak"; beste itsas-txakur espezie batzuk itxura "sinpatikoagoa" dauke, honek ez hainbeste.

Itsas-txakur grisaren aurpegikeria

Espeziearen beste bereizgarri bat da surziluak bertikalki paraleleoak daukezela (argazkietan), beste espezieak "V" itxuran eukiten dabez.

Itsas-txakur grisaren surziloak

Karraspioko ale honek zauriak eukozan, hegatan eta muztur inguruan bebai, hatxen kontra jota eginak agian... eta momento batzutan halako dardarak be egiten ebazan; pentsa leikean ez egoala guztiz ondo, eta horregaitik basozain batzuk etorri zirian eta Gorlizko Fauna Basatia Berreskuratzeko Zentrora eroan eben osatzen.

Itsas-txakurraren zauriak

Espero daigun ahalik eta arinen ostara be itsasoan libre ibilteko moduan egotea!

Itsas-txakur grtisa Karraspion

Eta beste barik, bere irudia aprobetxatuko dot 2024 Urte Barri Ona opatzeko mundu guztiari!!

 

Gabai Arre Mediterraneoa

 Gabai arre mediterraneokoa, Calonectris diomedea; Lekitton "Martina", arrunta, balearra eta haundiakin zako bardinean, neuk dakidala. Itaundu egin behar dot portuan edo farolian hurreratzen jatezan itsas-otso nagusiari, ea berezko izenik emoten ete eutsen. (Gaur berton Iñaki Abaroak "martina" beste barik, atun-txori be martinari esaten jakela).

Gabai arre mediterranearra Calonectris diomedea

Bermio aldean, braie, eta Hondarrabian, gabai arreari Martin-hontz esaten omen deutse. Esteka honetan, ahotsaken Asier Sarasuak jasotako testigantza ordainezinean entzun leike, beste hainbeste txori eta itsas-pizti izenen artean.Zelan desbardindu gabai arre mediterraneoak atlantikoengandik? Oso gaitza nire ustez, argazkien bitartez ez bada.

Orokorrean, mediterraneokoak lirainagoak dira: kokota eta mokoa finagoa, kolorez be argitxoagoak... baina atlantikoko emeak be arrak baino fintxoagoak ei dira, eta gehienetan ez dago zehazterik. Hegoazpiari erreparatuta bai topa geinkez ezaugarri bereizgarri batzuk; ea argitzen doguzan.

Gabai arre mediterraneoa Calonectris diomedea ezkerrean, eta atlantikoa Calonectris borealis eskuman, espezie bien arteko alderaketa-muntaia

Gabai arre atlantikoak luma primaria ilunak dauzka, mediterraneoetan, P10ean (azken luma primarioa, puntakoa) "mihi" zuria sartzen da lumaren oinarritik muturreruntz. Mediterrneoak "punto" bakarra dauke primarioen estal-luma haundietan (P10ari jagokona); atlantikoak ostera "punto" bi izaten dabez (P10 eta P9ari jagokenak).

Kokota sendoagoa izaten da atlantikoetan, "idi-kokota" modura; mediterraneoak finagoa izaten dabe, eta burua eta kokotaren arteko etena nabaritzen jake apur bat.

Askotan ez diraz ezaugarri honek oso argi agertzen, eta ale askoren identifikazioa zalantzakorra izaten da.

Manjuja "KULIXKA"tik

Uda osoan zehar ikusten doguz gure uretan elikatzen, tunidoekin batera (haginzorrotzak, hegaluzeak, mojak...) edo izurdakin, aprobetxatuz arraina azaleratzen dabenean, bideoan ikusten dan modura.

Martina botakorra jaten

Inoiz Santa Katalinako faroletik be ikus leikez izurdakin batera "manjuja" betean...

"Manjuja" faroletik: izurdak eta martinak

Uztailetik hasi eta urrian oraindinoko ikusi doguz martin arreak Lekeitioko uretan; azken argazki sorta hau Eukeni nire txalopatik

urriaren 9an egina da martin arre mediterraneo bateri arratsaldeko azken argiakin.

Martin/gabai arre mediterraneoa Calonectrsi diomedea

Honez gero hegoaldera alde eginda dagoz, geurean negua sartu orduko...

Martin arrea lumaldatzen

Azkan argazki honetan, primarioen lumaldaketa betean ikusten da martina, lelengo laurak barriak eta P5etik P10era zaharrak, guztiz urratuta.

Agur!

KARDAIA

 Kardaia, tintoleta, marrazo urdina... beste herri batzutan garde, gardie.

Erderaz tintorera, tiburón azul, caila be bai; requin bleu prantsesez eta blue shark inglelesez; izen zientifikoa Prionace glauca dau.

Kardaia Prionace glauca

Ondarrun kaiela be esaten deutse, eta eurataz hauxe dino Augustin Zubikaraik bere Itxas-Aize liburuaren 22. orrialdean:

Lekitton, beste adiera bat dauko kardaia berbiak: zori txarra dakarrenarena; erderazko "gafe" antzera be ibil daiteke kardaia.

Entzunda nago, kartetan jokatzen: "gaur kardaia daukat, txo: orbela baino ez dot hartzen."

"Lekeitioko berbak" liburuxkatako batean, marrazki honegaz irudikatu neban kardaia berbaren adiera:

Kardaia, Lekeitioko Berbaken

Izan be, uste dot inoiz kardaia baporaren azpian geratzen zala arrain sardak uxatuz, eta hortik etor leitekela kontua...

"KULIXKA" yatagaz hegaztiak eta zetazeoak ikusten egiten doguzan urtekeratan mazia botaten dogu txoriak -batez be matxiplakak- erakarteko, eta ez da lehelengoz kardaia datorrena ha jaten; oraingoan ostera, denbora luzez geratu zan geugaz, botaten geuntsazan arraintxoak jaten, bideoan ikusten dan lez:

Kardaia arraina jaten

Patari ederra benetan, liraina eta mugimendu dotoreduna; argazkiak eskastxoak diran arren, horra batzuk:

Kardaia, Prionace glauca

Hurrengora arte!

Gabai (martin ) mediterraneoa Lekitton

 Itsasora urteten dogunean, sasoiaren arabera ikus geinkezan espezien aurreikuspena egin daikegu, baina sorpresen zain egoten gara beti, eta gertatzen diraz inoiz...

Uda hasieran martinak, gabaiak batuaz, hasten dira Bizkaiko Golkora sartzen. Lelenak martin balearrak Puffinus mauretanicus izaten diraz, kumaldia egin ostean. Aurreko sarreren batean azaldu lez, aldakortasun handiko txoriak dira itxura aldetik: ilun-ilunak izan daitekez batzuk, eta nahiko zuritxoak beste batzuk. Azkan honek batzutan gabai mediterranoaren antz haundia har leike, eta sustotxuak emoten deuskuez, gabai mediterraneoak ez dabela Mediterraneotik urteten uste baita. 

Balizko martin mediterranoa Puffinus yelkouan

Akuilua izaten da guretzako horrelakoak topatzea balear arrunten artean, eta aurreko batean, Juankar Andrés nire lagunarekin batera topa genduan bat.

Gabai mediterraneoak, balearren eta arrunten arteko ezaugarriak daukez: azpitik zuriak diraz, okotzetik eta popa-puntaraino eta galtzarpea be garbitxoa dauke arrunten antzera; balearrak zikintxoagoak diraz, eta batzuk nahiko argiak izan baleikez be, popa ingurua iluntxoa eukiten dabe.

 

Martin mediterraneoa Puffinus yelkouan

Ganeko marroia eta azpiko zuriaren arteko pasartea nahiko bortitza da, ez arruntetan beste, baina balearretan baino askoz be kontrastatuagoa.

Gorputzez, zeozer txikiagoak eta lirainagoak dira balearrak baino, azkan honek trokoloagoak diraz eta hegaz itxura konkorduna dauke.

...zuritxoak okotzetik eta popa puntaraino

Buruaren eta aurpegiaren espresioaren aldeak sotilak diren arren, argazkietan apreziateko modukoak diraz: mediterranoaren itxura "potxoloagoa" da, begia proportzioan haunditxoagoa, bekokia bertikalagoa eta moko meheagoa.

Goian gabai balearra Puffinus mauretanicus, behean mediterraneoa Puffinus yelkouan

Goiko alderaketan mokoaren lodieraren aldea nabarmena da, potenteagoa balearrean eta fin-fina, zotz bi, mediterraneoan. Azkan honek begi inguruan eraztun argitxoa izaten dabe bebai.

Bizkar aldetik alde haundirik ez dago, detailetxo bategaitik baino: astotzarak. Nabarmenak martin arruntean, balearrak ez dauke; eta mediterraneoak tarteko gauza bat, ezaugarri honi jagokola bebai.

Astotzarak martin balearrean (goian) eta arruntean (behean)

Gabai mediterranoaren astotzarak, aurreko bien tartekoa

Mediterraneoko gabaietan, balearretan nahi mediterranoetan, aditu batek baieztatu behar dau identifikazioa: Bob Flood gabaien Aita Santuaren bedeinkapena falta jaku beste behin be homologazio ofizialerako, baina berori da dinoena gabai mediterranoak ez dabena Mediterraneotik urteten...